donderdag 5 april 2018

Kijken of wijken

In januari haalde Manchester Art Gallery Waterhouse’s ‘Hylas en de nimfen’ van de muur. Het zou te seksistisch zijn. Joep van Lieshouts ‘Domestikator’ werd eind vorig jaar geweigerd in Parijs. Critici noemden het aanstootgevend. Harma Heikens’ ‘Toys in the Attic’ werd twee jaar geleden verwijderd van het Groningse Noorderzon-festival. De organisatie zei dat, na bedreigingen, de veiligheid van het festival in het geding kwam. De lijst van deze relatief nieuwe censuur wordt steeds langer.

Hylas en de Nimfen - John William Waterhouse (1896)

Met het weigeren van controversieel werk en het verdwijnen van kunstwerken in kelders lijkt het alsof de kunstwereld in de greep van burgerlijke correctheid is geraakt. Kunst wordt van de muur gehaald, omdat bepaalde groepen in de samenleving aanstoot nemen aan de inhoud ervan. Schoonheid verliest van, noem het politiek. Mankeert er iets aan een cultuur die zichzelf niet toestaat geshockeerd te worden of misschien zelfs seksueel opgewonden te raken door kunst? Ik denk het wel.

Toys in the Attic - Harma Heikens (2014)

Mijn primaire reactie is dat kunst om haar inhoud nooit achter tralies mag verdwijnen - hoe aanstootgevend ook. Laat de bezoeker zelf bepalen wat hij van het kunstwerk vindt. De keuze is aan hen: kijken of wijken. Mijn secundaire reactie fluistert dat er ergens ook een grens is. Kunst moet geen misdaad worden, kort gezegd, maar de kunstenaar moet wel altijd grenzen blijven opzoeken en mag nooit - door truttige behoudendheid gedwongen - het front terugtrekken naar werk dat op geen enkele manier mogelijk zou shockeren.

Relatief nieuw, zei ik. Natuurlijk, censuur is van alle tijden, maar meestal waren het toch overheden die bepaalden wat wel en niet verbeeld, geschreven of verfilmd mocht worden. Zij schreven de mensen hun politieke of morele smaak voor, niet andersom. Censuur in beide vormen is foute boel.

Domestikator - Joep van Lieshout (2017)

Deze nieuwe censuur is vooral een knieval uit commerciële belangen. Musea zijn gesubsidieerde instituten en bezoekersaantallen zijn cruciaal. Kunst moet de massa behagen. Als de ‘gewone man’ zich zou distantiëren van een museum door één omstreden schilderij, dan worden de targets misschien niet gehaald. Voorkomen dus: haal weg dat doek!

Overigens, ‘Hylas en de nimfen’ werd al snel weer uit de kelder gehaald en teruggehangen. Slim: alleen maar meer bezoekers. Het omstreden werk van Van Lieshout kreeg alsnog een plek in Parijs. De ‘cultural leaders’ geraken in een vermakelijke spagaat tussen de onaantastbare kunst, de tere publieksziel en de jaarlijkse cijfers. Wat betreft de Groningse kunstenares Harma Heikens: zij trok zich terug uit de wereld van ‘Kunst-met-een-grote-K’ en omzeilt nu de instanties. De kunstenares week, waar de musea toegaven aan een publiek dat had moeten wijken.

Eerder gepubliceerd in Kleio, het tijdschrift van VGN Kleio