Uitgedaagde geschiedenis

De zogenaamde Gestalt-principes gaan uit van het idee dat mensen geneigd zijn op basis van zeer beperkte informatie een groter geheel waar te nemen. Zo zien we een onderbroken lijn als één lijn en nemen we vergelijkbare vormen (qua grootte of kleur bijvoorbeeld) waar als behorend tot dezelfde groep. Onze hersenen maken van kleine stukjes informatie een betekenisvol geheel. 

bron: verywellmind.com

Dat is met het bestuderen van de geschiedenis een problematisch gegeven. Van grote delen van de menselijke geschiedenis weten we bar weinig en toch hebben we met kleine brokjes data een indrukwekkend verhaal opgetuigd. Van een aanhangwagen vol schedelfragmenten, tanden en andersoortige botten hebben we een verhaal van miljoenen jaren menselijke geschiedenis gemaakt.

“Verre tijden kunnen een enorm canvas worden voor de uitwerking van onze collectieve fantasieën”, schrijven David Graeber en David Wengrow in The Dawn of Everything (2021). Ik las het boek afgelopen zomer en veel passages spoken nog steeds door mijn hoofd. In het boek wordt het ‘grote verhaal’ dat we in de klaslokalen vertellen zonder pardon herschreven. Het is alsof de schrijvers een opgeloste Rubiks Kubus door elkaar hebben gedraaid en teruggegeven. Of misschien is de kubus nu juist eindelijk opgelost. Het is maar net hoe je het ziet. Ze laten zien dat de Verlichting begon bij de oorspronkelijke Amerikanen, dat grote monumenten al ver vóór de landbouwrevolutie (die niet plaatsvond) werden opgetuigd, dat we eigenlijk niets weten van de vroege mens en ga zo maar door. De geschiedenis wordt uitgedaagd, ontdaan van een vastgeroest en eenzijdig perspectief, zoals dat steeds vaker gebeurt en zoals noodzakelijk is. 

Graeber en Wengrow herschrijven het 'grote verhaal' 

We houden van een kloppend narratief, een verhaal dat lekker loopt. We vullen in, onderscheiden heldere stadia van menselijke ontwikkeling, scheppen tijdvakken, creëren mythes en zeggen: zo ging dat en ja, dat is een aantekening. Maar de dwarse linkse denkers Graeber en Wenslow laten zien dat het zo lineair niet liep. Vroege beschavingen waren hybride en verscheiden. Soms hiërarchisch, soms niet. In bepaalde opzichten gelijk, in andere niet. Ze concluderen: ongelijkheid is niet een onvermijdelijk gevolg van complexe beschavingen (zoals veel vooraanstaande denkers bepleiten). Dat biedt kansen: een egalitaire toekomst is dus mogelijk!  

Wat dat betreft kunnen we opnieuw de psychologie erbij pakken: de zogeheten end of history illusion zegt dat mensen geloven dat ze tot op dit moment ontzettend zijn veranderd, gegroeid in hun ideeën, maar dat ze in de toekomst niet veel meer zullen veranderen - alsof ze ‘klaar’ zijn. Maar net zoals mensen gedurende hun leven voortdurend veranderen, is onze samenleving ook niet klaar. Een wereld van ongelijkheid is geen onvermijdelijke vanzelfsprekendheid en dat is goed om te weten. 

Gepubliceerd in Kleio 6, jaargang 64, oktober 2023