De Leegte Na De Grijsgolf

De babyboomgolf, die enorme vloedgolf van vergrijzing, dat product van hersteld vertrouwen, spoelt de komende jaren aan op het pensioenstrand. Nu hoorde ik dit verhaal vijf jaar geleden ook al, maar blijkbaar geldt deze zich herhalende noodkreet nog steeds. Het is een flinke golf, moet je maar rekenen. Net las ik dat de komende vijf tot zes jaar veertig procent van het lerarenbestand stopt. Kort geleden passeerde het aantal gepensioneerden in Nederland de drie miljoen. In 2040, is de schatting, is bijna dertig procent van de bevolking 65-plus.

En dat merk ik. Wij zwaaien deze week zoveel collega's uit dat we mitella's voor de vermoeide armen zullen moeten bestellen. Maar hun vertrek is niet het enige dat opvalt. Wat betreft het docentenbestand lopen landelijk twee ontwikkelingen in het oog. Tegenover de voortdenderende grijsgolf staat geen vergroening. Anders gezegd: waar de ouden zongen, piepen nauwelijks jongen.

Uit een enquête van DUO blijkt dat tachtig procent van de Nederlandse scholen in het voortgezet onderwijs te maken heeft met krimp van het personeelsbestand, omdat het budget van middelbare scholen voor onderwijsgevend personeel met zestien procent daalt. Dat is niet mis. De vacatures die de pensionado's achterlaten worden niet ingevuld met jong talent. Bij een gelijk aantal leerlingen betekent het simpelweg dat docenten die er al zijn meer les moeten geven en dat er dus minder ruimte is voor andere taken die toch zo broodnodig zijn. Extraatjes als projecten, excursies, naschoolse activiteiten, maar ook het onmisbare mentorschap, de begeleiding van profielwerkstukken of extra lessen voor de excellente, of juist moeilijker lerende kinderen komen in het geding. Reken er maar niet op dat docenten vrijwilligerswerk gaan doen.

Voor krimpregio's, de leeglopende uithoeken van het land, lijkt de vergrijzing niet zo'n probleem te zijn. Minder leerlingen betekent immers ook dat er minder docenten nodig zijn. De bevolkingsdaling – met name veroorzaakt door ontgroening, dus door vertrekkende jongeren – lijkt daar mooi de grijsgolf te compenseren. Als er tien leerlingen minder zijn, kan er weer een docent naar huis. Maar eerlijk gezegd krijg ik de indruk dat deze vlieger niet altijd op gaat.

Zie. Mijn werkgever worstelt ook met een afnemende leerlingenpopulatie, maar weet die niet de vereffenen met de afzwaaiende grijzen. De jonge garde die de afgelopen twee jaar enthousiast de opengevallen plaatsen innam van de gepokten en gemazelden, moet nu weer het veld ruimen. Het geld is op. De lessen zullen voor bijna honderd procent gegeven worden door docenten met een vast contract. Naarstig werd gezocht naar 'slapende bevoegdheden'. Opeens leek iedereen bevoegd om ckv te geven. Een collega van geschiedenis verhuist volgend jaar naar de sectie Duits. Van collega's van Nederlands en aardrijkskunde werd de geschiedenisbevoegdheid wakker geschud. Alles stond op z'n kop om maar geen nieuwe mensen aan te nemen en alles intern op te lossen. Hand op de knip. Knip in het personeel. Personeel in de rats.

Maar de grijsgolf draagt een belangrijke eigenschap op zijn schuimende koppen mee: de eerstegraadsbevoegdheid. Het zijn immers de doorgewinterde grijsaards die de bovenbouw van de havo en het vwo voor hun rekening nemen. Zij zijn daartoe bevoegd. Van de 90.000 leraren in Nederland is zo'n 10% eerstegraads en daarvan is de helft straks met de camper vertrokken. Er is weinig nieuwe aanwas. Met name voor de bètavakken worden niet veel eerstegraders opgeleid, maar dit geldt in mindere mate evenzogoed voor andere vakken. Het onderwijs staat een kaalslag te wachten.

Ik hoop na de zomervakantie te kunnen schrijven dat de nieuwe politieke coalitie de budgetbeperkingen terug heeft gedraaid. Wil het Nederlandse onderwijs mee blijven spelen op het hoogste niveau dan moet een eerstegraads brandwond worden voorkomen. 

(Gepubliceerd in de Leeuwarder Courant op 10-07-12)